CA DAO * Vài Cảm Nghĩ Về Thơ Mai Quang: Con chữ như tự phát tiết...

  Không biết từ bao giờ, đọc thơ đã trở thành thói quen của tôi. Riêng mình, đó là một phương pháp hay, để thêm vào cuộc sống những giây phút an nhiên, để tâm hồn được nhẹ nhàng. Tôi cũng thích được suy ngẫm, chiêm nghiệm ý nghĩa cuộc đời qua từng rung cảm gói ghém trong và bộc lộ qua những vần thơ của từng tác giả. Đọc thơ họ, tôi như được truyền những cảm xúc, được có những cảm nhận mới. Sâu và xa hơn nữa, được khơi lên những dòng chảy của tư duy, được trầm lắng lại những lớp phù sa suy nghiệm… Đôi khi tôi còn khám phá được thêm những nét sâu kín về thế giới nội tâm của con người, giữa thực tại và hư ảo lung linh; giữa vũ trụ vật thể và cõi siêu nhiên huyền nhiệm… Ở đó, tác giả đã bộc lộ qua cõi thơ của mình bằng tâm cảm hay thân nghiệm của chính riêng họ…

Và rồi tôi có dịp, có duyên gặp được thơ Mai Quang.

Bài thơ của anh mà tôi đọc đầu tiên là bài “Nhớ Không”. Thật thú vị! Về hình thức, bài gồm 3 cặp câu 6, 8 chia làm 3 khổ. Được ngắt dòng và gạch đầu dòng mang tính đối thoại giữa hai nhân vật chủ và khách (lại mở, đóng dấu ngoặc đơn ở khổ giữa mang tính hồi ức và phân giải). Ngôn từ, câu cú rất bình dị, chân quê:

Người xưa về gõ cửa thăm
Em quên tuốt luốt. Tưởng nhầm.

- Hỏi: Ai?

(Trải qua đá nát vàng phai

Vẫn còn đây ngọn tóc mai của Người)

- Rằng: Do sợi vắn, sợi dài
Gây nên cớ sự, thương hoài

Nhớ không?

Cặp từ “tuốt luốt” anh dùng thật bình dân, đậm sắc thái địa phương, thật dễ thương. Tôi thấy như đang sống tại vùng quê thân thương cũ, nơi chôn nhau cắt rốn của mình. Điều ấy khiến tôi chú ý, tìm đọc thêm. Và rồi nhận ra những bài thơ của anh mang ngôn, ngữ, ý, tứ, âm, vận, thanh, điệu… không đơn giản như tôi nghĩ. Thơ anh đã thực sự gây cho tôi hứng thú khi thưởng lãm. Tôi đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác! Ở đó, nhận ra một hồn thơ của trí tuệ sâu vời vợi, thắm đẫm ý nghĩa nhân sinh, qua từng con chữ cô đọng.

Tôi thích cái “Tình” trong thơ anh bởi nó đầy nét thơ, dễ cảm nhận, dễ nắm lấy. Tất cả được diễn tả bởi một tâm hồn mẫn cảm, tinh tế, tạo được những đợt sóng cảm xúc lan tỏa đến người đọc. Nó rất chi là êm đềm thoáng khoát, rất chi là quí phái tao nhã. Mà nó lại rất chi là đơn giản như những lời tự tình, khiến tâm hồn người cảm thụ dễ lâng lâng:

Rong chơi

một kiếp Ta- bà
Đong đưa ngọn cỏ
thơ sa vỡ bùng
Sương rơi
xuống
hạt vô cùng
Hay ta rơi xuống
hữu- không
cõi người

(Giọt Sương Đầu Lá Cỏ)

Tôi miên man thả hồn theo những lời thơ ngọt lịm, hòa với ngoài kia dòng thời gian trôi lênh đênh chút trầm buồn, chút da diết, chút bâng khuâng. Tia nắng cuối ngày đang buông mình trên cành cây, xuyên qua kẽ lá, đọng vệt dưới chân chiều. Những bài thơ của thi nhân vang vọng tiết điệu, cung bậc của âm nhạc, lắng đọng trong im vắng. Nó nhẹ nhàng và tự nhiên như nhịp thở vào ra, giao tiếp, hoán lưu giữa chủ thể và khách thể, giữa con người và không gian, giữa đất và trời:

Khởi từ sinh tử rong chơi
Hoang mang mấy độ luân hồi
nhớ trăng
Thủy tinh vỡ hạt sóng hằng
Tinh khôi giọt tuyết
hiện thân
lõa

lồ

(Tinh Khôi Giọt Tuyết)

Tôi chợt hình dung những ngón tay điêu luyện thanh thoát đang lướt trên phím ngà dìu dặt. Những nốt nhạc vang lên lã lướt, ngân trầm trong không gian. Dư âm mê luyến không dứt khiến tôi như đang rơi vào trạng thái chơi vơi, bồng bềnh giữa dòng chảy tâm tình đầy sắc màu cuốn hút:

Thõng tay rơi
vỡ lời kinh
Vào khe nhật nguyệt
nhân sinh
khẽ

khàng

( Khẽ Khàng )

Ý thơ sống động và linh hoạt, trưng ra những ngăn ngách của con tim, bộc lộ nét trí huệ thấp thoáng ẩn hiện, vang vọng tiếng vẫy gọi của nỗi lòng. Âm ba lưu chuyển, ngân nga khi thì ngậm ngùi trăn trở, khi thì man mác bâng khuâng, lúc thì miền xa thương nhớ, lúc sầu mộng mang mang… Những bài thơ, mà với tôi, dường như đó là những khúc nhạc ru hồn:

… như là chạm phải hư không

hạt sương chạm phải tiếng lòng vỡ tan!
Tìm nhau trong cõi nhân gian
tìm nhau trong cõi địa đàng nào đây!

(Có Và Không)

Ngôn ngữ thơ của thi nhân rất trữ tình, diễn đạt nguyên vẹn màu hoài cảm, kín đáo và tạo ra vọng âm vừa mênh mông, vừa sâu lắng trong cảm quan người thưởng thức. Này đây những nốt nhạc trầm buồn, đưa người đọc về một thời của quá khứ đào nguyên tiền kiếp, đang ở hiện kiếp ngoái nhìn lại chốn xưa non bồng nước nhược:

Dắt nhau về lại cõi trăng sao
Thăm khóm hoàng lan, thăm cội đào
Bên dòng suối mơ không ngày tháng
Dưới mái nhà xưa luôn bên nhau

(Dưới Mái Nhà Xưa)

Và rồi có lúc những vần thơ ấy là khúc nhạc dìu dặt nhớ nhung, vang âm những xa vắng khôn cùng, những xót xa buốt nhức về sự chia ly tan tác, đợi chờ dịu vợi với giấc sầu dài:

…Tu hú kêu cho thêm lạnh mùa đông
Con ve rung cho ngày tháng thêm buồn
Bởi đợi chờ nên dài thân rau muống
Bởi gọi đò nên lạnh lẽo bến sông…

(Từ Năm Tháng Ấy)

Những bài thơ không chỉ giàu ngữ điệu, tính nhạc, mà nhịp thơ còn rất vững vàng thoải mái. Cước vận, yêu vận lại mềm mỏng, phiêu hốt, nhẹ hẫng như làn khói, dễ vỡ như giọt sương. Lời thơ qua đó uyển chuyển hơn, gợi cảm hơn, tình ý sâu sắc hơn. Anh có cách dùng chữ rất chuẩn, khéo. Con chữ như tự phát tiết ra sức mạnh của riêng nó. Anh có lối dùng ngữ điệu làm cách diễn bày trạng thái nội tâm, dùng cách rớt dòng, ngắt nhịp xuống câu, làm cho thơ chuyển động ngân lên cung bậc, phối trí hài hòa toàn mạch của bài thơ như một bản hợp xướng. Những điều đó cho thấy cách sáng tạo nghệ thuật điều khiển con chữ của tác giả rất già dặn và rất đặc biệt. Tất cả vừa tinh tế vừa đơn sơ, vừa kỳ ảo vừa giản dị, vừa nhẹ nhàng vừa phong phú…

Em về
mặc áo tháng giêng
Mùa xuân căng cứng
hương thiền
vỡ
ra

(Áo Tháng Giêng)

Hay trong Nguyệt Tà:

Vẫn đất cũ
vẫn trời xưa
Hồng hoang đỏng đảnh ban sơ
nguyệt
tà.

Từ ngữ anh dùng thường rất nhẹ nhàng, gợi hình, gợi thanh. Chỉ vài từ bình dị đã vẽ nên một bức tranh sinh động, dung chứa cả trời mây non nước, tĩnh động, tương tác, tương duyên. Lại bao hàm sự liên quan giữa hình tượng và âm vận, xen kết đến mức hòa tan giữa hữu và vô, thành một thể thống nhất, mơ hồ, ảo diệu, thực thực, hư hư:

Mây tải thời gian nhẹ hẫng
Rót thuở bình yên xuống mặt hồ
Con cá giật mình

đớp động
Sóng xao vài gợn

lô nhô

(Đớp Động)

Thi nhân đã đưa tôi đi từ hình ảnh cụ thể đến cảm giác mơ hồ trừu tượng bằng những vần thơ điêu luyện mang sóng âm diệu vợi. Ở đó là hình ảnh của dòng sông lưu chuyển bất tận tuyệt. Thác ghềnh của dòng chảy trong mạch thơ là cách ngắt câu, rơi chữ xuống, đã tạo ra được tiếng ngân của đàn, tiếng nhịp của phách đang hòa với tiếng lòng đầy xúc cảm:

Trăng lay
Lá mỏi
rơi
vèo
Chao ôi vô tận trong veo
đất
trời

( Trong Veo )

Thơ anh thường ghi lại cảnh quan thiên nhiên quanh cuộc sống thường nhật. Khá nhiều bài thơ ẩn chứa những tư duy, chiêm nghiệm, được bày bố một cách dung dị, không nặng thuật ngữ tôn giáo mà lại nêu bật lên được cái tinh túy, huyền mật của lý đạo, làm hiển lộ ra những điều ẩn dụ được vũ trụ xoay chuyển bài trí trong cảnh vật thường ngày xung quanh chúng ta. Tôi vừa đắm trong cảnh giới tâm linh đó, vừa chiêm ngưỡng vẻ đẹp cõi Thiền. Cảm giác như đã thoát khỏi cái thế giới mộng mị trần ai để hòa nhập vào cõi lung linh hư huyền. Văn từ của thơ thì vừa cô đọng, thâm thúy vừa bay lượn thênh thang, lại được sử dụng khá đắc địa, đắc thể. Nó cưu mang nhiều chiều của hình, thái; dáng, vẻ; thực, hư; không, có… lại mang nhiều tính nhạc, vừa vút cao như cánh hạc tung trời, vừa uyển chuyển, vấn vương tình ý như lẻ mây, như tơ khói len lỏi, quyện đan vào lưng chừng núi thẫm, vào cành nhánh, lá tàn mượt mà của cội xuân, khiến cho cõi thơ càng sinh động, bay bổng mà lại sâu lắng lạ thường:

Nếu không liễu ngộ bờ bên ấy
Sao đóa hoa kia chúm chím cười
Một thoáng thời gian qua kẽ lá
Trổ một mầm xuân – xanh thắm tươi

(Hoa)

Và đây:

Phải chăng là vĩnh cửu
Đong đầy một sát na
Và càn khôn vũ trụ
Tròn một giọt mưa sa

(Viên Dung)

Qua thơ, thấy thấp thoáng bóng dáng một cư sĩ ẩn dật, dáng vẻ trầm ngâm hướng cái nhìn của mình về tử sinh trước mắt của kiếp người. Phong thái của cư sĩ ấy: khi chén rượu câu thơ, khi trăng thanh gió mát, không bận bịu chuyện cổ chuyện kim, lấy cảnh vật trong kho trời vô tận làm bầu bạn ngày ngày. Này đây, tâm trạng của một người hiểu cuộc đời ngắn ngủi kiếp phù du, hưởng thú thanh tao thư nhàn, thoát khỏi cảnh bộn bề trong từng sát na cuộc sống:

Lang thang cuộc lữ
một mình
Coi chơi
thử
cái tử sinh
ngắn
dài

( Độc Hành )

Và đây nữa:

…Phất phơ chéo áo nhật bình
Thõng tay vào chợ nhân sinh kiếp người

(Thõng Tay Vào Chợ)

Ở thi nhân, phảng phất cái khí vị phóng khoáng tự do, cái cung cách phong lưu, ung dung nhàn tản, tâm hồn như hòa nhập vào hành vân lưu thủy, tan biến vào cung nguyệt cõi thơ. Nét khí khái ấy cũng đã song hành cùng với phong thái, dáng vẻ của núi cao chớn chở, sông dài vạn dặm:

Vỗ đá ta say hề hạo nhiên
Lao xao nghe đất lệch trời nghiêng
Ai bận tâm chi lòng đá cứng
Quỳnh tương ơi, vỗ nhớ môi mềm

(Say Theo “Người Say Vỗ Đá”)

Qua hình thức tao nhã của văn từ, tôi thấy thấp thoáng gót vân hài tiêu dao của một đạo sĩ hòa lẫn cung cách phóng dật của lãng khách hải hồ:

Nghêu ngao
hát chơi một khúc
Khúc hát vô thanh:
Đường mây hề! Ta bước.

Trăng sao hề! Ta cầm
Đàn ngọc hề! Ta gẫy.

Cung bậc hề! Vô âm
Quê hương hề! Trước mặt.

Chốn ấy hề!

Vô sanh.

(Khúc Hát Đường Mây)

Đa phần thơ của anh cấu trúc rất ngắn đọng, chỉ vài nét chấm phá như tranh thủy mặc thanh nhã. Mỗi dư âm của lời thơ là khúc nhạc ngân lên rồi khép lại khơi vơi, như điệu sáo thiên thai với gót hài tiên trong vũ khúc nghìn năm lơ lửng, dấy lên trong lòng người đọc cái cảm giác vừa thanh tao xuất trần, vừa man mác vấn vương hệ lụy…

Theo tôi, thơ Mai Quang tuy cũ về hình thức, nhưng lại thâm nghiêm và hàm súc, kết đọng như giọt sương mai long lanh, như đóa ngọc lan xòe cánh tỏa phô sắc hương ngọc ngà thanh khiết. Đĩnh đạc trong cách dùng từ, gieo vận. Tứ thơ phong kín, ý nhị, cao sang, quý phái. Ý thơ mang tính cảm nhận và dùng ngôn ngữ chuyên chở cái linh diệu sâu kín trạng thái giao hoan giữa người với đất trời, vạn vật. Cõi thơ ấy đã tạo ra một thứ “âm- hưởng- vô- âm” ngân dài, đủ để truyền tải tính rỡ ràng thơ thới của cảnh tâm bát ngát mênh mông.

Có chút gì đó tồn đọng vô hình trong tôi. Cõi thơ của thi nhân làm gợn lên những sóng từ bâng khuâng, im ắng tĩnh lặng, khơi mạch tư duy về kiếp người. Dường như thơ anh hàm chứa một khúc ru hồn vừa lặng thinh bi tráng và vừa ngân vang vẫy gọi sự trỗi dậy của rung động tinh khôi.

Ca Dao

15/11/2013