Ma Xuân Đạo sinh năm
1931 tại huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình. Di cư vào Nam năm 1954
Trước 30.4.75 là giáo sư
trung học tại Saigon, biên tập viên Cục Vô Tuyến Truyền Thanh Việt Nam và biên
tập viên nhật báo Chính Luận với bút hiệu Tửu Ma.
Đầu năm 1976 bị CSVN bắt
giam và đưa đi lao động cải tạo tại trại K3 do tham gia hoạt động chống chế độ.
Ra khỏi trại tù năm 1982, trở về sống tại Saigon trong điều kiện hết sức ngặt
nghèo, từng qua nhiều công việc như coi kho, gác dan, chăn bò…
Năm 1999, đã quyết định
tự hủy mình bằng thuốc ngủ nhưng được cứu thoát nhờ có người phát giác kịp.
Hiện vẫn sống tại Saigon trong cảnh trôi dạt không nhà, không thân thích, không
có việc làm nhất định…(*)
Tôi
đến chùa Diệu Pháp cách đây khá lâu. Con đường Nơ Trang Long nối dài mới mở.
Chùa nằm mãi tận cuối đường. Tôi không biết rõ khu vực này và buổi tối trời tối
om nên đi vòng vèo khá lâu mới tìm ra lối. Tại hỏi đường mất thời giờ chứ thật
ra chùa vẫn thuộc về quận Bình Thạnh, chưa ra tới ngoại thành.
Lần đầu tiên đó, tôi theo người bạn tới để dự
một buổi thơ. Cứ vào ngày rằm mỗi tháng, một buổi ngâm thơ đều đặn được tổ chức
ngoài sân. Mái chùa nhỏ bé nhưng sân trước rộng rãi trồng dầy đặc tre trúc. Tôi
chưa đi Yên Tử, chưa biết đến rừng trúc nơi ấy nhưng những bụi tre mọc sát nhau
ở một ngôi chùa thành phố cũng khiến tôi thấy mình như lạc vào một Trúc Lâm
thoát tục.
Nhất
lại là một buổi họp thơ ở sân chùa cổ kính. Thơ qua cảm xúc con người, đã bay
vút vào cõi mộng, vượt thoát khỏi thế gian tầm thường. Cả người đọc, người nghe
thơ ngồi xếp bằng chật kín trên một vuông nền cao trải chiếu. Cạnh đó, các bức
thư pháp với đủ nét bay bướm treo dọc theo các cây cột dưới mái hiên thấp. Thư
pháp chữ Việt nên ai đọc cũng hiểu nội dung ngay, thưởng thức nét chữ ngay.
Trăng
càng về đêm càng sáng ngời, trời càng trong vắt. Đêm thơ dưới ánh trăng vằng
vặc trong sân chùa, gió thổi mát lộng như ngược lại một thuở nào Thịnh Đường…
Lần
thứ hai tôi đến Diệu Pháp, đi ban ngày nên có thể nhận ra đường hướng. Chùa nằm
cuối một con đường khá dài. Phía đầu chật chội, nhà cửa, xe cộ chen chúc, đoạn
sau mới mở nên đường xá rộng rãi và xe cộ thưa thớt. Lần này thì có thể ngắm rõ
chùa nằm ven sông Vàm Thuật, suốt chiều dài sân chùa nằm sát bờ sông kè đá.
Đứng ở đấy có thể nhìn thấy xa xa bên kia bờ sông chọc lên trời các tòa nhà cao
lớn của thành phố.
Lần
này tôi không nghe thơ mà đi thăm nhà thơ Ma Xuân Đạo.
Ông
vẫn được giới văn nghệ nhắc tới như một nhân vật tài hoa, làm thông thạo thơ
Hán văn, Pháp văn và giảng Việt văn nổi tiếng. Về phương diện cuối này, so sánh
với Vũ Hoàng Chương và Vũ Khắc Khoan, ông chỉ kém ở phần danh tiếng mà hai vị
trên có được nơi đại chúng.
Trước
75, khi còn công ăn việc làm ổn định, ông vẫn thích sống với bạn bè, khi nhà
người này, khi nhà người khác có khi hàng mấy năm trời. Lạc thú cõi đời dốc vào
ly rượu. Khi càn khôn túy lúy là lúc hứng khởi tràn dâng, ông có thể tuôn tràn
hàng giờ về thơ.
Sau
này cũng thế, ông vẫn thói quen lang bạt không thể dừng chân. Có lần bạn bè xa
gửi ông chút quà, tôi hỏi thăm người quen, chạy xe đi tìm hết chỗ này đến chỗ
khác cả buổi. Vào quán cà phê đường Nguyễn Thị Diệu té ra từ gần đây ông không
còn ghé đấy nữa, vào chợ Bàn Cờ địa chỉ vẫn ở thì ông đã bỏ đi từ lâu. Dò hoài
mấy ngày sau mới tìm ra tung tích của ông.
Vì
không nhà cửa, gia đình nên nơi ông dễ dàng ghé chân nương náu là mái chùa, như
Bùi Giáng, như Nguyễn Đức Sơn đã từng…
Khác
hai vị trên một chút xem các ngôi chùa đều là nhà, ông có một mái chùa riêng.
Khi không biết đi đâu, không còn chỗ nào để đi, ông tự đến Diệu Pháp. Chùa luôn
luôn là nơi rộng cửa mở và không áp lực. Có lẽ chính vì thế nhà chùa thường phù
hợp với văn nhân. Sư trụ trì lại là người quý tài. Ông giao sách vở nhờ chùa
giữ hộ, hằng ngày vẫn la cà các nơi. Khi thích, ông bỏ đi chơi đâu đó mấy ngày
mới quay về.
Rồi
lại ôm sách vở, quần áo rời chùa, những nơi tá túc cứ thay đổi liên tiếp cho
một người không gia đình, không cả bóng giai nhân an ủi.
Bùi
Giáng khi đi chăn bò đã miên man vào thiên nhiên:
Anh quên mất bò đương
gặm cỏ
Anh chỉ nghe tiếng cọ rì
rào
Có hay không? Bò đương
gặm đó?
Hay là đây tiếng gió thì
thào?
Nhưng
Ma Xuân Đạo thì không,
Hoang thôn vị tất vong
ưu xứ
Cửu biệt phồn hoa thượng
hữu phiền
Hoang thôn chưa hẳn nơi
an lạc
Phố thị lìa xa vẫn lụy
phiền
Sau
tháng 4, cuộc đời của ông đã mất, không còn thể tìm lại được. Những ngày chăn
bò ở Lạc An hay mọi công việc mưu sinh đều không thể làm ông nguôi ngoai nỗi
niềm:
Thiên nhai tương thức hạnh nan cầu.
Từ độ bên trời gặp gỡ nhau.
Khi người ta lưu vong ngay trên chính quê
hương mình thì cố thổ cũng thành thiên nhai…
Sức
khỏe của ông dần dần sa sút, không còn đủ sức lang thang nữa. Ông quay lại Diệu
Pháp, lần này do một người cháu đưa vào.
Tôi
vào chùa thăm ông. Diệu Pháp từ lâu đã là nơi hội tụ của người già cơ nhỡ. Ông
vào đấy gia nhập cộng đồng những người cùng hoàn cảnh cô đơn. Căn nhà dành cho
người cao niên mớí xây hai tầng khang trang, đẹp đẽ. Từng trệt và lầu một dành
cho phụ nữ, nam giới ở lầu hai.
Nguyên
tầng lầu hai đó có mười ba giường, cửa sổ mở rộng đón ánh nắng và không khí
thoáng mát, các ông già thảnh thơi người đọc báo, người nghe radio. Khi đó rằm
tháng Giêng, nhiều đoàn từ thiện ghé chùa, tôi nhìn thấy mỗi đầu giường có mấy
bọc quà.
Và
Ma Xuân Đạo ngồi đó, ở chiếc giường cuối phòng. Tôi không nhìn thấy chút nào bi
phẫn hằn trên khuôn mặt. Ông nhìn tôi cười hiền hậu, căn bệnh Alzheimer xem
chừng lại khiến cuộc sống dễ chịu hơn vì như vậy, ông lại được giải thoát khỏi
những cảm xúc ưu phiền vây khốn.
Cảm hoài kỷ phiến vô
phương biểu
U ẩn kết hà nhân vị ngã liên…
Tâm tư mấy nỗi khôn bày tỏ
U ẩn tấc lòng mãi vấn
vương
Ông
lại mỉm cười, giản dị và ngây thơ như đứa bé. Ông nhìn các gói quà dường như
không biết đó là gì, và quay sang tôi lắc đầu:
-
Chú không tiêu tiền… không biết tiêu tiền…
Phong
bao vừa nhét vào túi ông quên ngay, không biết để đâu, không biết đó là thứ gì,
ai đưa.
Tôi
muốn rủ ông đi dạo dưới sân nhưng không xuống cầu thang nổi, ông chỉ chống gậy
đi hết gian phòng, ngồi nghỉ chân chiếc ghế đầu cầu thang tiễn khách.
Lần
vào chùa thứ hai, ông thật sự dừng chân. Tôi vào thăm mấy lần nữa, tôi muốn đưa
ông đi ăn sáng ngoài đường hay dạo chơi trong sân chùa thinh lặng rụng đầy lá
tre, nhưng ông vẫn chỉ mỉm cười. Nụ cười làm tôi xót xa, chút nhận thức đôi lúc
thoảng qua rồi lại chìm sâu vào vô thức… Cuộc sống còn đây nhưng cuộc đời thì
đã mất.
Ồ,
tôi xót xa làm chi, ông đã thoát sao tôi còn muốn níu.
Sau
này, người già của Diệu Pháp được chia thành hai khu. Các cụ bà chiếm trọn tòa
nhà hai tầng, còn các cụ ông được chuyển xuống hai căn phòng trong dãy nhà cuối
sân chùa, cách ngôi nhà cũ một con đường nhỏ.
Sân
chùa tuyệt đẹp, bờ sông kè đá trôi nổi đám lục bình xanh mướt, gió đùa sóng
trên sông thật nhẹ nhàng. Nhưng ông chẳng còn thưởng thức phong cảnh ấy nữa,
sức khỏe ngày càng kiệt quệ, hai lần ông đi lạc ra ngoài không biết đường về
khiến nhà chùa đi tìm mãi mới thấy. Sau này, ông chỉ còn quanh quẩn trong phòng
rồi nằm một chỗ. Việc ăn uống, vệ sinh đều có người của nhà chùa chăm sóc chu
đáo.
Tháng
Bảy, trời không mưa, đám tang ông khá đông. Ngoài một số bạn văn, người già
trong trại tụ họp đến thắp hương đông đủ. Nhà chùa tổ chức tang lễ rất trọn
vẹn. Tôi tiễn ông đến tận Bình Hưng Hòa.
Diên trường ma kiếm đáo
hà xuân
Bao giờ mới hết thuở mài
gươm
Hết
rồi… Gươm mài chưa xong đã gẫy. Trong trận cuồng phong lịch sử, biết bao gươm
sắc đã gẫy tan giữa cát bụi…
Tôi
trở về Diệu Pháp, hoàng hôn rớt trên tàng tre lào xào. Những người già xong bữa
cơm chiều, ra trước cửa hóng gió mát từ sông thổi lồng lộng. Trong số họ vừa
vắng một người. Ai biết một nhà thơ vừa ra đi. Tôi ngồi giữa sân chùa nghe
trong hồi chuông thu không, tiếng bước chân ông lặng lẽ rời xa, rũ sạch trần ai
một quãng đời mệt mỏi.
Kỷ tuế hoang nhai lưu
chích ảnh
Chung thiên độc bộ việt
trường đồ
Bao năm bóng lẻ in đường
vắng
Một kiếp than đơn vượt
dặm dài
Dặm
dài đã vượt, từ đây ông nghỉ trong không gian yên tĩnh, trầm mặc giữa vườn
trúc, dưới mái chùa vĩnh viễn giải thoát.
Nguyễn
thị Hàm Anh
(*) tiểu sử Ma Xuân Đạo,
trích trong Tần Trung Tác, thơ song ngữ Việt Hán, tủ sách Tiếng Quê Hương,
Virginia 2003
