(1944-2003)
Tên thật: Nguyễn Hải Chí
Sinh ngày 11-11-1944
Nguyên quán tại An Giang.
Mất ngày 12-3-2003 tại Hoa
Kỳ trong khi anh đang chữa bệnh hiểm nghèo. Di quan an táng
tại đất Thánh Mẫu (Định Quán, Đồng Nai) ngày
24-3-2003
Gia đình anh hiện thường
trú tại 5 Quang Trung , P11, Gò Vấp, TP. Hồ Chí Minh
Hoạt động hội hoạ và
báo chí từ năm 1965
Có tranh đăng và được
giới thiệu trên các báo:
Lao Động, Tuổi Trẻ, Kiến Thức Ngày Nay, Sai Gon Times
Group, Văn Nghệ Tp Hồ Chí Minh, Sóng Nhạc, Phụ Nữ Tp Hồ
Chí Minh, Thanh Niên, Tiền Phong, Quân Đội ND/TB, Công An
ND, An Ninh TĐ, Thể Thao Tp HCM, Điện ảnh TP. HCM, Bà Rịa
Vũng Tàu, Khoa Học Và Phát Triển, TN Thời Đại, Văn Hoá,
Sài Gòn Giải Phóng/TB, Thế Giới Mới, Tài Hoa Trẻ, VDT,
Đại Đoàn Kết, VN Investment Review, Time, New York Times,
Chicago Daily News, Kourrier International, Register, Asahi Shinbun,
L’ Hebdo, Sapio, The Simotuke-Shinbun, Jyoumou, Kitanihon,
Cyuugoku, Mizasaki-Nitiniti, Niigata-Nippou, Ryuukyuu-Sinpou,
Okinawa-Times, Hoa Nam Nhật Báo, Hãng Kyodo, Đài BBC, VOA…
Sách đã xuất bản:
- 1973: The World Of Choé-Hoa Kỳ
- 1992: Choé Và Kỳ Lâm (Lai Rai Vẽ… Viết…, NXB TP. Hồ Chí Minh)
Triển lãm và những bộ
sưu tập:
- 1992: triển lãm Nhân Vật Của Choé 35 tranh sơn dầu 70x90 cm
(Bộ sưu tập của ông Nguyễn Đăng Quang-Cty Lam Sơn) - 1993: Những Tổng Thống Mỹ 41 tranh sơn dầu 110x140 cm
(Bộ sưu tập của Nancy Phạm- Hoa Kỳ) - 1995: triển lãm Hí Hoạ Châu Á tại Tokyo, gồm 10 nước châu Á và nước chủ nhà Nhật Bản- mỗi nứơc một hoạ sĩ.
- 1995: Những Nhân Vật Việt Nam 57 tranh sơn dầu 50x65 cm
(Bộ sưu tập của Hàn Đức Minh –Tp Hồ Chí Minh) - 1996: triển lãm Quảng Nam Đà Nẵng Qua Mắt Choé 29 tranh màu nước 40x60 cm-ký hoạ tại chỗ
- Tiếp theo, hai cuộc triển lãm đặc biệt gồm hai bộ tranh:
- Những Phụ Nữ Đoạt Giải Nobel 27 tranh sơn dầu 70x85 cm
- Hoạ Thơ Hồ Xuân Hương 40 tranh sơn dầu 77x77 cm
CHÓE,
NHÀ HÍ HỌA BÚT SẮT
SỐ MỘT VIỆT NAM
SỐ MỘT VIỆT NAM
(THE
VIETNAM’S MOST POTENT PEN / Larry Green - Chicago Daily, 1973)
NGÔ NGUYÊN NGHIỄM
Trên
tờ báo Chicago Daily 1973, Larry Green viết về Chóe: The
Vietnam’s Most Potent Pen, khi nhà xuất bản Glade Publications
tự gom góp khoảng 200 tác phẩm hí họa của Chóe đăng
rải rác tại Sài Gòn, in lại tại Mỹ cuốn The World Of
Choe (VietNam’s Numberone Editiorial Cartoonist) và giới thiệu
rộng rãi trên thế giới. Chiến tranh Việt Nam đã đến
hồi bi thống, đã khiến anh em văn nghệ sĩ có nhiều
chính kiến cật lực bày tỏ tư hướng của bản thân
với hậu quả diệt vong của dân tộc. Chóe cũng vậy, là
một nghệ sĩ đa mang trong hồn nhiều sự sáng hóa và
tình cảm sâu rộng, nên trước tai họa cùng cực đang đổ
dập xuống quê hương, thái độ của một người làm văn
nghệ được bộc phát bằng tài hoa sẵn có của mình.
Giống như các bằng hữu văn nghệ ở khắp các tỉnh
thành miền Nam, thơ văn hay âm nhạc… là vũ khí của
thất phu hữu trách trước mọi hoàn cảnh bi thương
của đất nước. Nguyễn Hải Chí (Chóe), từ làng quê
bên góc nhỏ khu giáo phận Núi Sam (Đầu Bờ), ven sườn
Bạch Vân Hộc Lãnh Sơn Châu Đốc, bước vội lên Sài
Gòn năm 1965. Chuyện hòa nhập vào nỗi sống trước một
Sài thành hoa lệ, đã là một can đảm thật bi hùng của
một chàng trai 21 tuổi. Tôi hiểu cái nhìn dịu vợi của
chàng trai làng khi đặt chân hòa đồng vào nếp sống
mới, năm 1964 tôi cũng như Chóe bước vào một xã hội
phồn hoa đang đầy rẫy xáo trộn và tiếng bom đạn
thường xuyên âm vọng về thành phố. Vừa bước chân
lên Sài Gòn, Chóe đã đoạt được một giải thưởng
truyện ngắn, mà đến nay bản thảo của bài văn này
hình như đã không còn lưu lại. Hôm chị Kim Loan (Chóe
phu nhân), hỏi tôi có lưu trữ được không? Tôi thành
thật tiếc rẻ những gì kỷ niệm đặc sắc như truyện
ngắn này của Chóe bị thất lạc, nhưng bù lại bản
thảo truyện ngắn Tu Hú mà Chóe giao tôi năm 1969, may mắn
vẫn còn. Lúc này Chóe vẫn còn ký tên thật Nguyễn Hải
Chí, kể cả những phụ bản hội họa mà Khai Phá được
giới thiệu trên tạp chí trong giai đoạn 1970 - 1972. Tôi
với Chóe là đồng hương cùng một lứa tuổi, nên sự
quý trọng và gần gũi thân nhau như một chuyện tình cảm
quê xa. Trên bước đường lập thân, tất cả anh em từ
đồng nội cất cánh bay về phồn hoa đô thị, tìm một
trang trải cho công danh sự nghiệp lâu dài, thì hầu hết
đều ngưỡng mắt trông chờ những hội tụ vinh quang.
Trước mặt, là những nối kết bằng hữu cùng quê nếu
tình cờ bắt gặp ở xứ lạ quê người trên quãng đường
bất chợt, là một hạnh phúc không thể nào diễn tả
được. Tình cảm quê nhà bao giờ cũng sâu đậm, khiến
những người đồng hương thường xuyên liên lạc, dù
chỉ một lần ngồi tâm sự đôi câu, uống từng ngụm
trà vọng quê. Chóe về Sài Gòn sau tôi một năm, nhưng
hầu hết vì lẽ sống và sáng tác, anh dồn hết tâm trí
vào những công việc hằng ngày vừa trả nợ áo cơm, vừa
tạo dịp để viết lách. Thời gian này, Chóe trong bút
danh Nguyễn Hải Chí, vẫn sáng tác thơ văn và vẽ phụ
bản cho nhiều tờ báo đương thời, giống như các văn
nghệ sĩ trẻ đồng song khác. Trên bước đường lập
nghiệp, tài năng Chóe bộc lộ rõ rệt, có phần không
thua kém bạn bè cùng lứa. Chuyện đoạt giải truyện
ngắn trên một tờ báo ngày thời đó, quả là một món
quà quý giá, giúp tay bút của anh đầy tự tin hơn khi
bước vào lối đi không còn nghi ngờ chọn lựa gì. Từ
năm 1967 - 1969, tôi và anh em gom hết thực lực để cho ra
mắt tờ nguyệt san Trình Diện Tuổi Đất, là tiền thân
của tạp chí xuất bản Khai Phá sau này, với những ước
mong sẽ hội tụ được những tài hoa của những bạn
hữu văn nghệ gốc vùng sông nước Cửu Long, đang sống
tại quê nhà hay đang lưu lạc tứ xứ như những cánh
chim trời phiêu bạt. Việc làm được bàn luận cẩn
thận, với nhiều bàn tròn tham dự đồng ý kiến và bài
vở góp mặt của anh em. Kể cả dự tính hết xuất bản
hàng chục tập thơ văn, mà cốt yếu của sự thành hình
do đóng góp của bằng hữu cho chính tác phẩm mình. Qua
năm 1968, mọi biến cố tang thương càng xảy ra trầm
trọng hơn cho đất nước, nên bao nhiêu dự tính đang
thực hiện, đành dừng lại chờ một ngày mới sáng lạng
hơn. Tuy nhiên, bạn bè đều hoạt động trên mọi tạp
chí văn học nghệ thuật tại Sài Gòn, nên tên tuổi vẫn
được nhắc nhở và ghi nhớ cùng nhau trong thời khắc bi
hùng của dân tộc. Mỗi người một hướng với quan điểm
sống của tự thân, nên văn nghệ cũng chia ra từng nhóm
nhỏ với những tờ báo trải dài khắp nẻo đường đất
nước. Từ Quảng Trị xuyên dài vào miền Đông, miền
Tây Nam bộ, đầy rẫy các tạp chí mang đậm màu sắc
của con tim. Tôi bàn bạc với bạn bè nên xốc dậy làm
mới hơn với tờ Khai Phá, năm 1969 là một định mệnh
an bày, tôi gặp Nguyễn Hải Chí tình cờ tại tờ Diễn
Đàn của nhà văn Viên Linh. Anh đến tham gia bài vở như
những bạn hữu khác, nhưng đặc biệt với nét nhìn của
nhà văn lão luyện Viên Linh, hầu như anh đã hóa thân một
cách tuyệt diệu. Từ đó bút hiệu Chóe như một tinh
quang đã chói ngời với thời gian… Khi Viên Linh bận bịu
thu xếp công việc tòa soạn, Chóe và tôi cùng trò chuyện
và đặt nặng vai trò như của những cuộc viếng thăm
quê nhà hơn là câu chuyện văn nghệ. Nói thêm, tạp chí
Khai Phá 1 đang nằm trên dạng bản thảo, đã đầy đủ
bài vở đang chờ xin giấy phép để ấn hành, với chủ
đề Văn nghệ trong tình thế hiện tại. Chóe trầm
lặng ngồi đọc xong bản thảo, và nói với tôi rằng,
tạp chí có vẻ nặng vì nhiều chữ nghĩa quá. Anh xoay
qua đưa tôi một phụ bản còn ký tên Nguyễn Hải Chí
và hẹn vài hôm nữa sẽ gởi thêm một số phụ
bản và sáng tác văn mới. Khai Phá số 2 đăng trong trang
truyện ngắn Tu Hú của Nguyễn Hải Chí, từ đó khám phá
ra anh có một bút pháp thật tuyệt chiêu. Chóe thật hiền
dịu trong cung cách một người làm văn nghệ hết lòng vì
nghệ thuật và bằng hữu. Bản chất trầm lắng, từ tốn
trên ngôn từ khi phát biểu, và trải tất cả tấm lòng
đầy chân thật với tha nhân. Tôi thật xúc động trước
nhiệt tình của một người bạn quê xưa, mà cả hai
chúng tôi cũng cùng đang trôi dạt tại một phương trời
xa, với một ý hướng quang quả trong nghệ thuật. Khi tờ
báo ra mắt tháng 4/1970, thêm nhiều đóng góp chân tình
của anh em khắp nơi, như họa sĩ Lưu Huỳnh Truyền, nhiếp
ảnh gia Châu Thành Thơ, họa sĩ Rừng (nhà văn Kinh Dương
Vương), họa sĩ Nguyễn Bá Khanh… từ khắp nơi dành hẳn
một cảm tình tuyệt diệu cho tờ báo với những ý kiến
thật sâu sắc và sáng tác đa dạng trên mọi phương
diện nghệ thuật.
Chóe
sáng rực rỡ trên những hí họa đăng rải rác trên báo
chí tại miền Nam, đặc biệt những bức hí họa xuất
hiện trong thời chiến tranh, vẽ các nhân vật như:
Kissinger, Nixon, Nguyễn Văn Thiệu, Nguyễn Cao Kỳ, Trần
Thiện Khiêm… đã là đề tài khiến anh gặp nhiều tai
họa trong thời đó.
Đằng
đẵng gần 10 năm sau, một buổi chiều gần cuối năm
1985, có hai sự tương ngộ thật kỳ diệu khiến tôi có
một ấn tượng sâu sắc về tình nghĩa bạn bè, sao mà
thâm sâu và trân trọng quá. Khoảng 16 giờ chiều, tôi về
tư gia sau một cuộc họp ngành y tế vừa xong, nghe tin báo
có một bạn trung niên ghé thăm và từ giã đạp xe trên
cầu chữ Y. Tôi vội vã vòng xe chạy đuổi theo, qua bên
kia cầu, đường Nguyễn Biểu quận 5, thấp thoáng bóng
nhà văn Kinh Dương Vương đạp xe nhẹ lướt đi vội
vàng. Tôi chặn lại mừng rỡ và cùng Kinh Dương Vương
bước vào một quán cà phê tâm sự. Chuyện bạn bè bao
nhiêu ngày tháng nói làm sao tận lời được, nên sự
khuynh khoái kéo dài hơn 2 giờ trôi qua, và hẹn gặp anh
trên Trương Quốc Dung, Phú Nhuận. Bước vội vào nhà
trong trời đêm chập choạng, Chóe ngồi chờ tôi ở một
ghế salon có lẽ cũng hơn một tiếng đồng hồ, anh kiên
trì gặp lại bạn xưa đã hơn 10 năm không liên lạc!
Chuyện thăm hỏi trên trời dưới đất, chuyện quê nhà,
chuyện sáng tác… đều được vun vẩy cho thỏa lòng tri
ngộ. Bắt đầu ngày đó, có dịp tôi thường xuyên ghé
chợ Hạnh Thông Tây, Gò Vấp thăm anh chị và gia đình.
Phong thái Chóe đường hoàng trở lại ngôi vị như xưa,
nét bút sắt vẫn hí ngạo tung hoành trên hầu hết các
tờ báo của xã hội mới. Sự nhập cuộc và hóa thân
của một nghệ sĩ đầy tự trọng và nhân cách đã thể
hiện đường nét sáng hóa cho nghệ thuật muôn hình muôn
vẻ. Trước những ngày tháng còn cùng cực của bao cấp,
Chóe phát huy một hướng vẽ mới, ngoài các “hàng
chợ” trên lụa hay sơn dầu nhưng không bao giờ có
chữ ký của Chóe, như một đảm bảo hằng ngày cho cuộc
sống gia đình. Anh nghiêng hẳn về những hình tượng
nghệ thuật và nắm chặt hơn trong chủ để bài bản
sáng tác. Từ năm 1992 - 2003, Chóe thực hiện nhiều cuộc
triển lãm bề thế mà hầu như tranh hí họa của Chóe
đều được giới thưởng ngoạn đưa vào bộ sưu tập
của người yêu tranh như: 1992, triển lãm 35 tranh sơn dầu
khổ 70 x 90cm, nằm trong bộ sưu tập của Công ty sơn mài
Lam Sơn; năm 1993, khoảng 41 tranh sơn dầu khổ 110 x 140cm
được bà Nancy Phạm ở Mỹ đưa vào bộ sưu tập riêng;
năm 1995, có 57 tranh sơn dầu 50 x 65cm được ông Hàn Đức
Minh ở TP. Hồ Chí Minh sưu tập; và năm 1996, Chóe triển
lãm 2 bộ tranh về Họa Thơ Hồ Xuân Hương (40 bức
sơn dầu 77 x 77cm) và Những Phụ Nữ Đoạt Giải Nobel
(27 tranh sơn dầu 70 x 85cm) tại 218A Pasteur quận 3, giới
thiệu trân trọng trình diện phục vụ giới thưởng
ngoạn mà không bán tranh. Nhưng sau đó, toàn bộ Những
Phụ Nữ Đoạt Giải Nobel cũng nằm trong bộ sưu
tập của Công Ty Sotraco của bà Phan Thị Thu Mai (Sau đó,
công ty Sotraco cũng sưu tập bộ tranh họa thơ Hồ Xuân
Hương).
Trên
bước đường sáng hóa nghệ thuật, Chóe còn hoài bão
thực hiện nhiều công trình lớn khác như: Bộ tranh mang
tên Từ Truyền Thuyết Đến Lịch Sử với chân
dung các nhân vật truyền thuyết như Lạc Long Quân - Âu
Cơ - Phù Đổng Thiên Vương và trong lịch sử như Hai Bà
Trưng - Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn - Nguyễn Trãi
của Bình Ngô Đại Cáo…
Sau
những lần thực hiện các cuộc triển lãm tại Nhật
Bản, như 1995, triển lãm hí họa tại Tokyo với hiện
diện của 10 nước Châu Á như Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn
Quốc, Việt Nam, Thái Lan, Philippine, Malaysia, Indonesia,
Singapor và Ấn Độ. Ông Kosei Ono là nhà phê bình nổi
tiếng của Nhật Bản đã đánh giá tranh của Chóe độc
đáo, từ ý tưởng, đến nét vẽ và bố cục. 10 bức
tranh Chóe là 10 số phận của giới phụ nữ Việt Nam, mà
theo Lưu Trọng Văn: Xem tranh Chóe, tiếng cười và tiếng
nấc bật cùng một lúc, nhưng tiếng cười thoát ra ngoài,
còn tiếng nấc tọt vào trong.
Trong
giai đoạn cực kỳ sung mãn, chuyện sinh lão bệnh tử vẫn
là một diễn biến của thành trụ hoại không, khó tránh
khỏi trong một kiếp người trên cõi tạm này. Nhưng điều
để lại cho nhân thế, bằng sự đóng góp cả sức lực,
thần trí và sáng hóa của người nghệ sĩ, đã an nhiên
tự tại cho người ra đi và tiếc thương vô tận của
người ở lại. Giai đoạn bịnh tình anh càng lúc càng
nặng thêm, Chóe có mời tôi lên chia sớt cùng anh chút kỷ
niệm quê xa, khi anh vừa chu du vừa trị bệnh tại phương
trời Tây, và quy cố hương. Chóe nhìn tôi, trầm lặng
hướng dẫn tôi chiêm ngưỡng chân dung của Đức Giáo
Hoàng, mà có dịp anh tương kiến tại Vatican. Chóe thốt
lời tâm huyết, gặp Đức Thánh Cha là điều mãn
nguyện sau cùng của tôi. Tôi như nghẹn lại trước
một tâm linh rực rỡ của người bạn cùng tuổi, cùng
bay khỏi quê nhà từ thời tuổi trẻ và cùng ngồi lắng
động trong những giây phút tâm giao.
Cơn
bịnh nghiệt ngã, đã dìu dắt Chóe về nước Chúa vào
lúc 4 giờ sáng ngày 12/03/2003, lúc anh đang điều trị tại
Bệnh Viện Virginia, Hoa Kỳ (nhằm 16 giờ Việt Nam,
12/03/2003). Linh cữu đưa về quê nhà Việt Nam, an táng tại
đất Thánh Mẫu (Định Quán, Đồng Nai).
Vĩnh
biệt Chóe, một tài hoa trăm năm có một, một cây bút
sắt hí họa độc đáo của hội họa Việt Nam chân thành
và đầy tình người…
NGÔ
NGUYÊN NGHIỄM
Viết
tại Thư trang Quang Hạnh
